نگارنده: مهدی زینلی حسنوند
https://farsnews.ir/behbood/1708535745215113712
احداث واحدهای بزرگ‌مقیاس پالایشگاهی و پتروشیمی بر اساس اسناد بالادستی، تکمیل زنجیره ارزش و جایگزینی صادرات فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی به‌جای صدور نفت خام و گاز طبیعی ضروری است.
اخبار شرکت‌ها؛ احداث واحدهای بزرگ‌مقیاس پالایشگاهی و پتروشیمی، نیازمند حجم سرمایه‌گذاری بالا و فراهم آوردن تأسیسات جانبی قابل‌توجهی است که با توجه به شرایط فعلی کشور ازلحاظ اقتصادی و قانونی، تأمین این سرمایه از سوی بخش دولتی بسیار مشکل است. از سویی دیگر بخش خصوصی به‌تنهایی نیز قادر به تأمین این حجم از سرمایه‌گذاری و حضور در این بخش نخواهد بود. لذا با توجه به شرایط فعلی کشور ایجاد پالایشگاه‌های کوچک‌مقیاس، راه‌حل مناسبی برای افزایش ارزش‌افزوده صنعت نفت، فاصله گرفتن از خام فروشی و استفاده از ظرفیت مردمی اقتصاد به نظر می‌رسد. در این مقاله به بررسی یکی از چالش‌های اصلی توسعه آهسته این واحدها در کشور یعنی فرایند طولانی و غیر شفاف و غیررقابتی اخذ مجوز ساخت این نوع پالایشگاه‌ها می‌پردازیم.
در فرایند ساخت یک واحد صنعتی سه مجوز اصلی توسط مجموعه دولت و نهادهای آن صادر می‌شود. این سه مجوز شامل مجوز اصولی، مجوز ساخت و مجوز بهره‌برداری که در شکل 1 ارائه شده است.
در مجوز اصولی براساس طرح پیشنهادی و مدل تجاری دولت و نهادهای ناظر آن امکان ساخت یک واحد صنعتی جدید را ازنظر امکان تأمین خوراک، سازگاری محیط‌زیستی، زمین و خدمات اولیه مانند آب، برق و سوخت و اهلیت درخواست‌کننده ازنظر توانایی مالی و عدم سو پیشینه بررسی می‌شود. در صورت موافقت اصولی با ساخت یک واحد صنعتی در در واقع دولت متعهد به تأمین مواد و خدمات اولیه شده است. به‌منظور صدور مجوز اصولی ساخت یک واحد پالایشگاهی نیز تهیه مدارک
به‌تبع آن در صورت درخواست مجوز در درگاه ملی مجوزها استعلامات بین برای استفاده از تسهیلات بانکی داشتن حداقل 20 درصد نقدی از کل سرمایه اولیه الزامی است.
لازم به ذکر است که نهاد متولی صدور موافقت اصولی ساخت یک واحد پالایشگاهی، وزارت نفت، معاونت برنامه‌ریزی و اداره کل امور سرمایه‌گذاری و اجرای سیاست‌های اصل 44 این وزارتخانه است.
در گام دوم برای دریافت مجوز تأسیس واحد پالایشگاهی به طبع زمان‌بندی مجوز اصولی لازم است 8 مدرک و 5 استعلام جدید اخذ گردد. نهاد متولی صدور مجوز تأسیس یک واحد پالایشگاهی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مربوطه است. در این مرحله با انجام سرمایه‌گذاری و انجام امور مهندسی و ساخت، واحد صنعتی ساخته و آماده بهره‌برداری می‌گردد. به‌منظور دریافت مجوز بهره‌برداری از واحد پالایشگاهی نیز 8 مدارک و 4 استعلام جدید لازم است. لازم به ذکر است که نهاد متولی صدور مجوز تأسیس یک واحد پالایشگاهی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مربوطه است.
درمجموع برای دریافت مجوز و بهره‌برداری از یک پالایشگاه سه‌گام مجوزی شامل 41 شرط، 39 مدرک، 21 استعلام و در کمترین زمان ممکن 8 ماه زمان لازم است. جدول تفکیکی مجوزهای و گام‌ها در جدول 3 ارائه شده است.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های عدم توسعه ساخت پالایشگاه‌های کوچک‌مقیاس فرایند طولانی، با شفافیت پایین و تجمع درخواست‌های سال‌های گذشته در حوزه تأمین خوراک است. همان‌طور که تشریح شد در حال حاضر تفکیک برای اخذ مجوز یک واحد کوچک‌مقیاس چند هزار بشکه‌ای در روز با یک واحد پالایشگاهی چند صد هزار بشکه‌ای وجود ندارد و سرمایه‌گذاران خرد و مردمی یا شرکت‌های بزرگ حقوقی هر دو باید وارد یک فرایند ارزیابی یکسان شوند.
از سوی دیگر در حال حاضر باوجود گذشت یک سال از راه‌اندازی پنجره واحد اخذ مجوزهای کسب‌وکار، مجوز اصولی ساخت پالایشگاه چه کوچک‌مقیاس و چه بزرگ‌مقیاس) هنوز به‌طور برخط در آن سامانه راه‌اندازی نشده است و همچنان بررسی مدارک به‌طور غیر برخط انجام می‌گردد. موضوع دیگری که سبب محدودیت در صدور مجوز جدید ساخت پالایشگاه شده است تجمیع مجوزهای قبلی صادرشده طی سال‌های دهه 90 است.
در این زمینه آقای هوشنگ فلاحتیان معاون برنامه‌ریزی وزیر نفت و متولی اصلی صدور مجوزهای اصولی طی مصاحبه‌ای در سال 1398 اعلام می‌کند که 74 مجوز ساخت واحدهای پالایشگاهی با ظرفیت بیش از 7 میلیون بشکه نفت و میعانات در روز صادرشده است که به‌طور میانگین هر واحد 100 هزار بشکه در روز ظرفیت دارد. گذشت بیش از 4 سال از اعطای این مجوزها به‌خوبی نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی روی پالایشگاه‌های بزرگ‌مقیاس با توجه به محدودیت شدید تأمین منابع مالی در کشور به ساخت و بهره‌برداری از این واحدها نینجامیده است. از این گذشته باید توجه کرد که کل توان و ظرفیت تولید نفت خام و میعانات در کشور بیش از 4.5 میلیون بشکه در روز نیست و صدور این میزان مجوز تأمین خوراک از توان وزارت نفت و صنعت نفت کشور خارج است.
زآنجاکه در سال‌های گذشته به دلیل نبود ساختار پنجره واحد صدور مجوزها امکان رصد و پایش شفاف عملکردِ شرکت‌های متقاضی وجود نداشته است تمدید مجوزهای قبلی یا صدور مجوزهای جدید به میزان ارتباطات و دسترسی به امضاهای طلایی وابسته بوده است. موضوعی که با استقرار کامل و برخط سامانه صدور مجوزها در حوزه ساخت پالایشگاه می‌تواند به لغو مجوزهای با بیش از سه سال و فرصت برای بهبود رقابت سالم برای بخش‌های دانش‌بنیان و کسب‌وکارهای متوسط (پالایشگاه‌های کوچک‌مقیاس) بیانجامد.
با توجه به فرایند طولانی و غیرشفاف و پرتقاضای اخذ مجوز واحدهای کوچک‌مقیاس پیشنهادهای زیر برای بهبود فضای این کسب‌وکار و استفاده از مزایای این واحدها در کشور ارائه می‌شود.
الف) برخط شدن کامل فرایند اخذ مجوز اصولی، ساخت و بهره‌برداری از واحدهای پالایشگاهی
ب) تفکیک بین فرایند اخذ مجوز واحدهای بزرگ‌مقیاس (با ظرفیت بیش از 50 هزار بشکه) و واحدهای کوچک‌مقیاس (با ظرفیت کمتر از 50 هزار بشکه) در سامانه اخذ مجوزها
ج) انتشار عمومی فهرست مجوزهای صادرشده طی 10 سال اخیر و مدت تمدید این مجوزها در درگاه مجوزها به‌منظور ارتقا شفافیت و افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌ها و همچنین کاهش امکان احتمال استفاده از فرصت امضاهای طلایی
د) آمایش سرزمینی و جلوگیری از ایجاد تمرکز غیرعادلانه در توسعه این واحدها.
